ขันธ์ 5
ขันธ์ 5 หรือ เบญจขันธ์ เป็นหลักธรรมในทางพุทธศาสนา หมายถึง องค์ประกอบสำคัญ 5 ประการ ทั้งรูปธรรม และ นามธรรม (1รูปธรรม, 4นามธรรม) ซึ่งเมื่อประกอบกันเข้าแล้ว ก่อให้เกิด เป็นตัวเป็นตน หรือ เป็นชีวิตขึ้นมา
องค์ประกอบทั้ง 5 ประกอบไปด้วย รูปขันธ์, เวทนาขันธ์, สัญญาขันธ์, สังขารขันธ์, วิญญาณขันธ์, ซึ่งเรียกกันสั้นๆ โดยทั่วไปว่า รูป, เวทนา, สัญญา, สังขาร, วิญญาณ
1. รูปขันธ์ หมายถึง ส่วนประกอบที่เป็นรูปธรรมทั้งหมด ทั้งรูปร่างหน้าตา ร่างกาย ตัวตน ทั้งคน ทั้งสัตว์ วัตถุ สสาร พลังงาน เช่น แสง สี เสียง รส กลิ่น แข็ง อ่อน ร้อน เย็น ตึง หย่อน ความเป็นชายเป็นหญิง รูปขันธ์ เป็นส่วนผสมของทั้ง 4 ธาตุ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ
2. เวทนาขันธ์ หมายถึง ความรู้สึก เป็นการรับรู้ หรือ การเสพ การเสวยรสอารมณ์ ซึ่งเกิดจากทัั้งทางประสาทสัมผัสทั้ง 5 และ ทางจิตใจ
เวทนา แบ่งออกได้เป็น 3 แบบ คือ
- สุขเวทนา เมื่อรับรู้อารมณ์แล้ว เกิดความรู้สึก สุขใจ พอใจ ถูกใจ ชอบใจ สบายใจ ความรู้สึกนี้เรียกว่า สุข
- ทุกขเวทนา เมื่อรับรู้อารมณ์แล้ว เกิดความรู้สึก เป็นทุกข์ ลำบาก เจ็บปวด ไม่พอใจ ไม่สบายใจ ไม่ชอบใจ ไม่ถูกใจ ความรู้สึกนี้เรียกว่า ทุกข์
- อทุกขมสุขเวทนา หรือ อุเบกขาเวทนา เมื่อรับรู้อารมณ์แล้ว เกิดความรู้สึก เป็นกลางๆ ไม่รู้สึกอะไร ไม่สุข ไม่ทุกข์ ความรู้สึกนี้เรียกว่า อุเบกขา
3. สัญญาขันธ์ หมายถึง ความจำ ความทรงจำ ความจำได้ รวมถึงการหมายรู้ การกำหนดหมาย การประเมินข้อมูล ปัญญา ฯ. เป็นส่วนที่ทำหน้าที่ ในการจำสิ่งที่ได้รับ จำความรู้สึกนั้นๆ จำอารมณ์นั้นๆได้ (สัญญาขันธ์นี้ ไม่ได้หมายถึงเนื้อสมอง เพราะ เนื้อสมองจะเป็นรูปขันธ์ แต่สัญญาขันธ์ จะเป็นเรื่องของ ความรู้สึกนึกคิด)
4. สังขารขันธ์ หมายถึง การคิด การปรุงแต่งจิต ให้ดี ให้ชั่ว หรือ เป็นกลาง เป็นการแยกแยะ คิดวิเคราะห์ สิ่งที่รับรู้จากผลที่เกิดขึ้นจาก ขันธ์ต่างๆ แล้วปรุงแต่ง ให้เกิดเป็นการกระทำทั้งทาง กาย,วาจา,ใจ เช่น เดิน นั่ง กิน ง่วง นอน พูด คุย อุทาน ด่าทอ โลภ โกรธ หลง เมตตา กรุณา ฟุ้งซ่าน หดหู่ ละอาย ไม่ละอาย เกรงกลัว ไม่เกรงกลัว มั่นใจ สงสัย ลังเล เย่อหยิ่ง พอใจ ยินดี อิจฉา ตระหนี่ ศรัทธา การคิด ตรึกตรอง ปัญญา สติ เป็นต้น
5. วิญญาณขันธ์ หมายถึง วิญญาณ หรือ จิต เป็นส่วนของการ รู้แจ้งในสิ่งต่างๆ เป็นความรู้แจ้งในอารมณ์ ผ่านทางประสาทสัมผัสทั้ง 5 และ ทางใจ (หู ตา จมูก ลิ้น กาย ใจ) คือ ส่วนที่ทำหน้าที่ในการ สื่อสาร ถ่ายทอดข้อมูลต่างๆของชีวิต ระหว่างขันธ์ต่างๆทั้ง 5 กล่าวคือ ขันธ์ต่างๆ ล้วนมีการเชื่อมต่อ สื่อสารสัมพันธ์ แลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างกัน และ ส่วนของวิญญาณนี่เอง ที่ทำหน้าที่เป็นตัวเชื่อมประสาน
หลักธรรมเรื่อง ขันธ์ 5 มุ่งเน้นเรื่องสังขารเป็นหลัก ให้มองเห็นความจริงว่า สังขารเป็นสิ่งที่ปรุงแต่ง ไม่เที่ยง และ ก่อให้เกิดทุกข์ และ เมื่อมีสังขารเกิดขึ้น ก็ต้องมีวันที่เสื่อมสลายไปตามกาลเวลา
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น